Bingöl ili Doğu Anadolu Bölgesi Yukarı Fırat bölümünde yer alır. Doğusu Muş (115 kilometre), kuzeyi Erzurum (180 kilometre) ve Erzincan (224 kilometre), Batısı Tunceli (108 kilometre) ve Elazığ (141 kilometre), Güneyi ise Diyarbakır (142 kilometre) illeri ile çevrilidir. İl merkezi denizden 1151 metre yükseklikte Çapakçur ovasının kuzeybatı köşesinde Murat suyuna Genç ilçesi civarında kavuşan Göynük suyunun bir koluna hâkim düzlük üzerinde kurulmuştur. Elazığ, Tatvan yolu üzerindeki Bingöl, daha önceleri burada vadi içinde kurulu iken şehrin 1950’lerden sonra hızla gelişmesi sonucunda hâkim olan düzlüğe taşınır.

Doğu Anadolu’nun en zengin orman alanlarına sahip illerinden biridir.

İdari tarihi olarak 1874 yılında yapılan bir idari düzenlemeye dayanılarak 1881’de Bitlis vilayeti kuruldu. Çapakçur ve Genç bölgesi Bitlis Vilayetine, Kiğı Erzincan’a, Karlıova Muş’a bağlandı. Cumhuriyetin ilanından sonra 1926 yılında Elazığ, 1929 senesinde Muş’a bağlanan Bingöl, 1936 yılında çıkarılan bir kanunla il haline getirildi. 1945 yılında il merkezi olan Çapakçur’un adı Bingöl olarak değiştirilmiştir

Nüfus: 283.112 Kişi

Yüzölçümü: 8.125,00 kilometre 

İlçeleri: İlin Merkez dışında Adaklı, Genç, Karlıova, Kiğı, Solhan, Yayladere ve Yedisu olmak üzere 7 ilçesi bulunmaktadır. Ayrıca 2 belde ve 314 köyü bulunmaktadır.

Dağlar, Nehirler, Yaylalar

Bingöl arazisi çok dağlıktır. Yükseklikleri 3 bin metreyi aşan dağlar bulunur. Dağlar üzerindeki yaylalar ve düzlüklerin yükseklikleri 2 bin metreden aşağı düşmez. Ova niteliğindeki yerler bile bin metrenin üzerinde bulunmaktadır. Bingöl ovasının dört tarafı dağlarla çevirilidir. Dağların yüksek kısımlarını doruklar, buzul gölleri, etek kısımlarını ise moren kalıntıları kaplar. Dağlar genellikle seyrek ormanlık olup, güney bölümlerinin bazı kısımları çıplaktır.

Bingöl Dağı (3250 metre), Genç Dağı (2940 metre), Şeytan Dağı (2906 metre), Şerafettin Dağı (2544 metre), Sülbüs Dağı (2884 metre).

Göller, Akarsular:      

Peri Suyu: İl sınırları içindeki en önemli akarsu Peri Suyudur. Toplam 258 kilometre uzunluğa sahip Peri suyunun il sınırları içindeki uzunluğu 112 kilometredir. Diğer en önemli nehri ise Fırat’ın en büyük kollarından olan Murat Nehri’dir. Murat Nehri’nin il sınırları içindeki uzunluğu 112 kilometredir. Göynük Suyu da Bingöl’ün diğer bir nehridir.

Bingöl ili sınırları içerisinde büyüklük açısından önemli sayılabilecek herhangi bir göl yoktur. Fakat çok sayıda buzullar tarafından aşılmış sirk adı verilen küçük göl vardır. Bu göllerin en önemlileri şunlardır: Gölbahri, Kerkis Gölü, Zırlır Gölü, Sar Gölü, Kuş Gölü, Harem Gölü, Er Gölü, Kıllı Göl, Manastır Gölü, Belli Göl, Karlı Göl, Çili Göl ve İçme Gölüdür.

Ovalar, Vadiler, Yaylalar: 

Bingöl, Genç, Karlıova ve Sancak Ovaları gibi küçük ovalar da mevcuttur. Bu ovalardan Bingöl Ovasının yüzölçümü 80 kilometre olup deniz seviyesinden yüksekliği 1150 metredir.

Belli başlı yaylalar ise; Bingöl Yaylası, Şerafettin Yaylaları, Genç'te Çötele (Çotla) Yaylası, Karlıova'da Hırhal ve Çavreş Yaylası, Kiğı'da Kiğı Yaylası ve Dağın Düzü Yaylaları, Adaklı'da Karer Yaylası'dır.

Tarihi Yerler:

İslam öncesi dönemden kalan en önemli değerler kale, kümbet, mağara ve kiliselerdir. Günümüze ulaşan bu yapılardan en sağlam olanları Genç’te bulunan Kuba kümbet kalıntıları, Kralkızı Kalesi ve Sebiterias Kalesi ve Kiğı Kalesi’dir. Yine Kiğı ve dolaylarında birkaç kilisenin kalıntıları ve çeşitli mezar taşları mevcuttur. İslam öncesi eserlerin bölgede etkin oldukları bilinen Urartular, Medler, Persler ve Romalılardan kaldıkları belirtilmektedir. Kübik Mağarası, İsfahan Bey Camii, Vank Kilisesi (Zağ Mağarası İçinde), Adaklı Çeşmesi, ve Şeyh Ahmet Türbesi’dir.

Gezmeyi Unutmayın:

Kent merkezine 50 kilometre uzaklıkta bulunan Sancak Beldesi'ndeki Oğuldere Köyü'nde bulunan ve Kapadokya’daki Peri Bacalarını andıran, Budan bacalarını, Solhan ilçesine bağlı Hazarşah köyü Aksakal göl mezrasındaki Yüzen Ada’ları, Zağ ve Kalkanlı Mağaralarını, 50 metre Yükseklikten akan Çır Şelalesi’ni, Kralkızı Kalesi’ni ve Kiğı Kalesi’ni, 1993 yılında teröristler tarafından aynı anda şehit edilen askerlerimizin anısına yapılan 33 Şehit Anıtı’nı ziyaret etmeyi unutmayın…

Yöresel Lezzetler:

Bingöl mutfağında yemeklerin çoğu bulgur, ayran, süt, et, çökelek ve yenilebilir bitkilerden yapılmaktadır. Bingöl ve yöresinde geçmişten bu yana evlerde misafir ağırlandığında sofralarda mutlaka yer alan keledoş ve mastuva, yemekten ziyade bir kültür olarak yaşatılıyor. Bunların dışında sebzeli yemekler, tatlılar, turşular ve kahvaltılık ürünler de yöre mutfağına zenginlik ve çeşitlilik katan diğer besin maddeleridir.  

Bingöl mutfağı yöresel yemekleri arasında; Löl, Mastuva, Ayran Çorbası, Sırın (Serina Pel), Gömme (Keledoş), Su Böreği, Tandır, Biber Dolması, Un Çorbası, Dolanger, Fasulye Turşusu, Kabak Köftesi, Gıldırık Köfte, Burma Kadayıf, Turakin, Palmar, Sulu Hedik, Lopik’i sayabiliriz.

İlginç bilgiler:

-Bingöl’ün bilinen en eski ismi Cebel-cur dur. Cebel dağ, Cur akan anlamındadır. Bu kelimenin zamanla Çapakçur şeklinde telaffuz edildiği ihtimali kuvvetlidir. Zaten Çapakçur akan temiz su anlamına gelir.

-Daha sonra çeşitli kaynaklarda ilin eski adı Mingöl olarak karşımıza çıkar. Mingöl göller bölgesi anlamındadır. Mingöl kelimesi de zamanla halk tarafından Bingöl şeklinde telaffuz edilmiş bin tane göl anlamındadır. Daha sonra Bingöl’e Çevlik denmiştir. Bağ bahçe anlamındadır. Bu ad günümüzde yöre halkı tarafından halen kullanılmaktadır.

-Doğu Anadolu Bölgesi’nin önemli yerleşim yerlerinden biri olan Bingöl’ün tarihi MÖ 5000’li yıllara kadar uzanmaktadır.

-Belli başlı halk oyunları; Kartal Oyunu, Çepik (El Çırpma), Delilo Oyunu, Çaçan Oyunu, Çulapı (Üç Ayaklı Çatal Ağaç) Oyunu, Gövend (Halay), Horani, Gelin Oyunu, Seyirlik ve Eğlencelik Oyunlar, Darı Sulama, Sarımsak Oyunu, Şel Atmak (Taş Atmak), Değirmenci, Kalkağan Şenliği, Muhtar, Cirit Oyunu, Kalaycı’dır.

-Rakımı en yüksek ilçe Karlıova'dır. (1940 metre)

Ünlü Bingöllüler:

Cahit Gök, Cevdet Yılmaz, Enver Fehmioğlu, İsmet Özdek, Nail Yurtsever, Sanem Toluay Ilgaz, Mehmet Akif Beki, Mehmet Niyazi Tanılır, Mehmet Mahfuz Söylemez

Yapmadan Dönme:

Bingöl Karlıova ilçesinin 3250 metre yükseklikteki Bingöl Dağlarının Kale Tepesi'nden, 15 Temmuz-15 Ağustos tarihleri arasında bir gün güneşin doğuşunu seyretmeden, Hesarek Kayak Tesisleri’nde kayak yapmadan, Yüzen Ada’da fotoğraf çekilmeden, Buban Bacalarını görmeden, kalelerini gezmeden,  İki kaplıca tesisinden birinde rahatlamadan dönmeyin deriz.

Ümit ŞENER

Kaynak: Bingöl Valiliği, Bingöl Belediyesi, Bingöl İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, kulturportalı.gov.tr web sitesi, Bingöl Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü,